راهنمای کامل درس علوم کلاس چهارم دبستان
این مجموعه، یک راهنمای آموزشی برای دانشآموزان کلاس چهارم ابتدایی است که به شما کمک میکند درس علوم را به خوبی یاد بگیرید. در این راهنما، تمام بخشهای کتاب درسی به زبانی ساده و قابل درک توضیح داده شده است.
برای هر فصل، مطالب مهم و نکات کلیدی به صورت مرحله به مرحله ارائه شده است. این راهنما به شما کمک میکند مفاهیم علمی را بهتر بفهمید و برای امتحانات خود آماده شوید. با استفاده از این مجموعه، میتوانید پاسخ پرسشها و فعالیتهای کتاب درسی را نیز به راحتی بررسی کنید.
هدف این است که یادگیری علوم برای شما آسانتر و لذتبخشتر شود.
**نام درس: علوم | موضوع: راهنمای یادگیری | پایه چهارم دبستان**
بدن ما برای سالم ماندن و داشتن انرژی، به مواد گوناگونی نیاز دارد. این مواد، که به آنها “مواد مغذی” میگوییم، از طریق غذاهایی که میخوریم به بدن ما میرسند.
مواد مغذی اصلی چند دسته هستند:
* **کربوهیدراتها:** این مواد مانند سوخت بدن عمل میکنند و به ما انرژی میدهند تا بتوانیم بازی کنیم، درس بخوانیم و کارهای روزمره را انجام دهیم. نان، برنج و سیبزمینی سرشار از کربوهیدرات هستند.
* **پروتئینها:** این مواد برای رشد بدن و ترمیم بخشهای آسیبدیده بسیار مهم هستند. آنها مانند آجرهای ساختمان بدن ما را میسازند. گوشت، تخممرغ، حبوبات و شیر دارای پروتئین زیادی هستند.
* **چربیها:** چربیها هم منبع ذخیرهی انرژی برای بدن هستند و هم از اندامهای داخلی ما محافظت میکنند. روغنها، کره و مغزهای خوراکی مانند پسته و بادام دارای چربی هستند.
* **ویتامینها و مواد معدنی:** این مواد برای کارکرد درست بدن و پیشگیری از بیماریها ضروری هستند. آنها در میوهها، سبزیجات، شیر و لبنیات به مقدار فراوان یافت میشوند.
* **آب:** آب مهمترین ماده برای بدن است. بیشتر وزن بدن ما از آب تشکیل شده است. آب به گوارش غذا، دفع مواد زائد و تنظیم دمای بدن کمک میکند.
برای اینکه بدن سالمی داشته باشیم، باید از همهی این گروههای غذایی به اندازهی کافی و متعادل استفاده کنیم. این کار “تعذیه متعادل” نام دارد. خوردن انواع مختلف مواد غذایی، باعث میشود تمام مواد لازم به بدن ما برسد.
گام به گام علوم چهارم ابتدایی
در این قسمت، راهنمای کامل درس علوم پایهٔ چهارم دبستان را برای شما آماده کردهایم تا بتوانید به راحتی آن را دریافت کنید. در این فایل، پاسخ تمام سوالات و فعالیتهای کتاب علوم چهارم ابتدایی به صورت مرحلهبهمرحله قرار داده شده است. همچنین میتوانید از بخشهای دیگر وبسایت ما نیز بازدید کنید.
بخش آنلاین (آپدیت شده)
**جواب تمرینهای درس ۱ علوم چهارم**
**فعالیت صفحه ۲:**
وقتی نفس میکشیم، هوا از بینی یا دهان وارد بدن ما میشود. این هوا از طریق نای به ششها میرسد. ششها مثل دو بادکنک نرم هستند که در قفسه سینه قرار دارند. وقتی هوا وارد ششها میشود، آنها بزرگ میشوند و وقتی هوا بیرون میرود، دوباره کوچک میشوند. این کارِ ششها برای نفس کشیدن است.
**فعالیت صفحه ۳:**
برای اینکه بفهمیم نفس کشیدن چطور انجام میشود، یک آزمایش ساده انجام میدهیم. یک بطری پلاستیکی برمیداریم و ته آن را میبریم. سپس یک بادکنک به دهانه آن وصل میکنیم و با یک درپوش پلاستیکی محکم میکنیم. در پایین بطری، دو بادکنک دیگر میگذاریم که نقش ششها را بازی میکنند. وقتی بادکنک پایین را میکشیم، هوای داخل بطری کم میشود و بادکنکهای داخلی بزرگ میشوند. این آزمایش نشان میدهد که وقتی ماهیچههای قفسه سینه حرکت میکنند، ششها پر از هوا میشوند و نفس کشیدن انجام میشود.
**فعالیت صفحه ۴:**
وقتی فعالیت بدنی انجام میدهیم، بدن ما به اکسیژن بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل، تندتر و عمیقتر نفس میکشیم. مثلاً وقتی میدویم، ضربان قلب ما تندتر میشود و نفسهایمان سریعتر میشود تا اکسیژن بیشتری به بدن برسد.
**فعالیت صفحه ۵:**
هوایی که نفس میکشیم، فقط اکسیژن ندارد، بلکه گازهای دیگری هم در آن وجود دارد. وقتی بازدم میکنیم، هوایی که بیرون میدهیم با هوایی که وارد بدن کردیم، فرق دارد. در بازدم، گاز کربن دیاکسید بیشتر است و اکسیژن کمتر. این تغییر به خاطر کار سلولهای بدن است که اکسیژن را مصرف میکنند و کربن دیاکسید تولید میکنند.
**فعالیت صفحه ۶:**
برای اینکه ببینیم هوای بازدم چه تفاوتی با هوای معمولی دارد، یک آزمایش انجام میدهیم. در دو لیوان، آب آهک میریزیم. در یکی از لیوانها با نی هوا وارد میکنیم و در دیگری با نی در آب فوت میکنیم. میبینیم که آب آهک در لیوانی که در آن فوت کردیم، شیری رنگ میشود. این تغییر رنگ نشان میدهد که در هوای بازدم، گاز کربن دیاکسید وجود دارد.
**فعالیت صفحه ۷:**
مواد غذایی که میخوریم، در بدن ما میسوزند و انرژی تولید میکنند. برای این سوختن، اکسیژن لازم است. وقتی نفس میکشیم، اکسیژن وارد خون میشود و خون آن را به تمام سلولهای بدن میرساند. سلولها از اکسیژن و مواد غذایی استفاده میکنند و انرژی تولید میکنند. در این فرآیند، کربن دیاکسید هم تولید میشود که باید از بدن خارج شود.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیتهای درس دوم علوم کلاس چهارم به زبانی ساده و روان آورده شده است.
**فعالیت ۱: موادی که جذب آب میشوند**
در این فعالیت، با چیزهای گوناگونی مانند کاغذ، پارچه پنبهای، پلاستیک و چوب کار کردیم. وقتی یک قطره آب روی هر کدام از این مواد ریختیم، دیدیم که:
* موادهایی مانند کاغذ و پارچه پنبهای، آب را به خود جذب کردند و خیس شدند. به این گونه مواد **جاذب آب** میگوییم.
* موادهایی مانند پلاستیک و سنگ، آب را به خود جذب نکردند و آب روی آنها ماند یا سر خورد. به این گونه مواد **غیر جاذب آب** میگوییم.
**فعالیت ۲: موادی که در آب حل میشوند**
در این بخش، موادی مانند نمک، شکر، شن و ماسه را در آب ریختیم و هم زدیم.
* دیدیم که دانههای نمک و شکر به تدریج از چشم ناپدید شدند و در آب پخش شدند. میگوییم این مواد در آب **حل** شدهاند و یک مخلوط یکنواخت به نام **محلول** ساختهاند.
* اما شن و ماسه در آب حل نشدند و پس از مدتی در ته لیوان تهنشین شدند.
**فعالیت ۳: تصفیه آب**
در این آزمایش یاد گرفتیم که چگونه میتوان آب کثیف را تا حدی تمیز کرد. ما از چند لایه مختلف استفاده کردیم: ابتدا سنگریزه، سپس شن، بعد ماسه و در آخر پارچه پنبهای. وقتی آب گلآلود را از این لایهها عبور دادیم، دیدیم که این مواد، گل و لای و چیزهای ریز موجود در آب را به خود گرفتند و آبی که از پایین خارج شد، بسیار شفافتر و تمیزتر بود. این کار، یک روش ساده برای **تصفیه آب** است.
**فعالیت ۴: تغییر حالت مواد**
در این بخش با مفهوم تغییر حالت مواد آشنا شدیم:
* وقتی آب را به اندازه کافی سرد کنیم (در فریزر بگذاریم)، از حالت مایع به حالت جامد تبدیل میشود و یخ میبندد.
* اگر دوباره آن یخ را در هوای گرم بگذاریم، از حالت جامد به حالت مایع برمیگردد و آب میشود. این تغییرها، **تغییر حالت** نام دارند.
**فعالیت ۵: تبخیر و میعان**
این فعالیت درباره دو تغییر حالت مهم دیگر بود:
* **تبخیر:** وقتی آب را روی حرارت میگذاریم، به تدریج گرم میشود و از حالت مایع به حالت گاز (بخار آب) تبدیل میشود. به این کار تبخیر میگویند.
* **میعان:** اگر یک ظرف سرد را بالای بخار آب بگیریم، ذرات بخار آب به آن برخورد کرده و دوباره به حالت مایع (قطرههای آب) تبدیل میشوند. به این کار میعان میگویند. تشکیل شبنم روی شیشه پنجره صبحها، یک نمونه از میعان در طبیعت است.
**جمعبندی:**
در این درس یاد گرفتیم که مواد ویژگیهای مختلفی دارند؛ بعضی آب را جذب میکنند و بعضی نه. بعضی در آب حل میشوند و بعضی نه. همچنین با روش ساده تصفیه آب و تغییر حالتهای مختلف مواد مانند ذوب، انجماد، تبخیر و میعان آشنا شدیم.
**فعالیتهای درس ۳ علوم چهارم**
**فعالیت ۱: سنگها از چه موادی ساخته شدهاند؟**
برای این فعالیت به چند سنگ مختلف، یک ذرهبین و یک قطعه چوب یا چکش کوچک نیاز دارید.
* سنگهای مختلف را با ذرهبین نگاه کنید. چه رنگها و ذرات ریزی میبینید؟
* با کمک چوب یا چکش، یک سنگ کوچک را با احتیاط خرد کنید (حتماً مراقب چشمهایتان باشید). حالا دوباره ذرات آن را با ذرهبین بررسی کنید. آیا چیزهای بیشتری میبینید؟
* این کار نشان میدهد که سنگها از مواد و کانیهای گوناگونی تشکیل شدهاند.
**فعالیت ۲: سنگها چه تفاوتهایی با هم دارند؟**
چند سنگ با رنگ، شکل و اندازههای مختلف جمعآوری کنید.
* به سنگها دست بزنید. سطح بعضی از آنها زبر و بعضی دیگر صاف است.
* آنها را از نظر رنگ با هم مقایسه کنید.
* به جنس آنها توجه کنید؛ بعضی سخت و بعضی نرمتر هستند.
* این مشاهدات ثابت میکند که سنگها در طبیعت بسیار متنوع و با ویژگیهای متفاوتی دیده میشوند.
**فعالیت ۳: سنگها در کجاها یافت میشوند؟**
به محیط اطراف خود، مانند حیاط مدرسه، پارک، کوه یا کنار رودخانه دقت کنید.
* سنگها تقریباً در همه جای طبیعت وجود دارند.
* از خود بپرسید: آیا در همه مکانها یک نوع سنگ دیده میشود؟
* معمولاً در هر منطقه بسته به شرایط آب و هوایی و زمینشناسی، نوع خاصی از سنگها یافت میشود.
**فعالیت ۴: سنگها به چه دردی میخورند؟**
در این فعالیت، کاربردهای مختلف سنگها بررسی میشود.
* به ساختمانها، پلها و معابر شهر نگاه کنید. در ساخت بسیاری از آنها از سنگ استفاده شده است.
* بعضی از سنگها برای تزیین به کار میروند.
* در گذشته از سنگ برای ساختن ابزارهای مختلف استفاده میکردند.
* این فعالیت نشان میدهد که سنگها چه نقش مهمی در زندگی روزمره ما دارند.
**فعالیت ۵: سنگها چگونه به وجود میآیند؟**
این فعالیت درباره چگونگی تشکیل سنگها است.
* سنگها به سه روش اصلی تشکیل میشوند:
1. بعضی از سنگها از سرد شدن مواد مذاب درون یا روی زمین به وجود میآیند.
2. بعضی دیگر از چسبیدن ذرات ریز و شن و ماسه به هم ساخته میشوند.
3. یک گروه هم بر اثر گرما و فشار زیاد روی سنگهای دیگر تغییر شکل میدهند و به نوع جدیدی تبدیل میشوند.
* این تغییرات در طول زمان بسیار طولانی رخ میدهد.
**فعالیت ۶: فرسایش سنگها چیست؟**
برای درک فرسایش، یک تکه گچ یا سنگ نرم را در نظر بگیرید.
* اگر دو قطعه سنگ یا گچ را به هم بمالید، مشاهده میکنید که کمکم ذرات ریزی از آن جدا میشود.
* در طبیعت، باد، باران، یخبندان و جریان آب به آرامی باعث خرد شدن و جدا شدن ذرات سنگها میشوند.
* به این فرآیند که در آن سنگها شکسته و کوچک میشوند، **فرسایش** میگویند.
**فعالیت ۷: مقایسه سنگهای مختلف**
در این فعالیت، چند سنگ را از نظر ویژگیهایی مانند رنگ، بو، جنس و میزان سختی با هم مقایسه میکنید.
* با کشیدن سنگها روی یک سطح میتوانید رنگ خاکه آنها را ببینید.
* با ضربه زدن ملایم به آنها، میتوانید به صدای تولیدشده توجه کنید.
* این مقایسه به شما کمک میکند تا بهتر بتوانید سنگهای مختلف را از یکدیگر تشخیص دهید.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیتهای درس ۴ علوم چهارم ابتدایی بهصورت بازنویسیشده و با بیانی ساده آورده شده است:
**فعالیت اول: نقشهی ذهنی**
در این بخش از شما خواسته شده که یک نقشهی ذهنی برای درس “گرما” بکشید. در مرکز این نقشه، کلمهی “گرما” را بنویسید. سپس شاخههایی از آن بیرون بکشید و موضوعات مهم درس را روی آنها بنویسید؛ مانند:
* منابع تولید گرما (مثل خورشید، سوختها، بدن جانوران)
* راههای انتقال گرما (رسانا، همرفت، تابش)
* اثرات گرما (انبساط، تغییر حالت مواد)
* کاربردهای گرما در زندگی (پختوپز، گرم کردن خانه)
**فعالیت دوم: آزمایش کنید**
**عنوان:** گرما چگونه حرکت میکند؟
**وسایل لازم:** یک لیوان فلزی، یک لیوان پلاستیکی، یک لیوان شیشهای، آب داغ.
**روش کار:**
1. در هر سه لیوان، به یک اندازه آب داغ بریزید.
2. با دقت، دیوارهی بیرونی هر لیوان را پس از چند ثانیه لمس کن.
**نتیجهگیری:** میبینید که دیوارهی لیوان فلزی خیلی زود داغ میشود، اما لیوانهای پلاستیکی و شیشهای دیرتر گرم میشوند. این آزمایش نشان میدهد که فلزها **رسانای** خوب گرما هستند، اما پلاستیک و شیشه رسانای خوبی نیستند (یا به آنها نارسانا میگویند).
**فعالیت سوم: کاوشگری**
در این بخش باید محیط اطرافتان را بررسی کنید و ببینید در کجاها از خاصیت رسانایی یا نارسانایی گرما استفاده شده است.
* **نمونههایی از رساناها:** دستهی فلزی قابلمه (برای اینکه بتوانیم آن را برداریم بدون اینکه دستمان بسوزد، از پلاستیک یا چوب که نارسانا هستند استفاده میکنند)، رادیاتور شوفاژ (که از فلز ساخته شده تا گرمای آب را به خوبی به هوای اتاق برساند).
* **نمونههایی از نارساناها:** دستهی قابلمه و ماهیتابه از جنس پلاستیک یا چوب (تا دستمان نسوزد)، دستهی عایق فلاسک (برای اینکه گرما از آن خارج نشود)، دستگیرهی درب اجاق گاز.
**فعالیت چهارم: فکر کنید**
سؤال: چرا در زمستان، وقتی به یک قطعه آهن و یک تکه چوب دست میزنیم، آهن سردتر به نظر میرسد؟
**پاسخ:** چون فلزها رسانای خوب گرما هستند. وقتی دست شما که گرم است، به آهن سرد میخورد، آهن به سرعت گرمای دستتان را جذب میکند و به همین دلیل احساس سرما میکنید. اما چوب رسانای خوبی نیست و گرمای دست شما را به آرامی جذب میکند، در نتیجه احساس سرما نمیکنید و آن را گرمتر حس میکنید. در واقع هر دو در یک محیط و دمای یکسان هستند، اما به دلیل تفاوت در رسانایی، احساس متفاوتی داریم.
**فعالیت پنجم: جمعآوری اطلاعات**
در این بخش باید دربارهی راههای مختلف گرم کردن خانه در گذشته و امروز تحقیق کنید.
* **گذشته:** در زمانهای قدیم از وسایلی مانند کرسی، بخاری هیزمی، شومینه و اجاقهای ذغالی برای گرم کردن خانه استفاده میشد.
* **امروز:** امروزه از وسایل مدرنتری مانند شوفاژ، radiator، پکیج، بخاری گازی یا برقی، سیستمهای تهویه مطبوع (کولر گازی) و گرمایش از کف استفاده میشود. این وسایل معمولاً انرژی را به شکل بهینهتری مصرف میکنند و گرمای یکنواختتری ایجاد مینمایند.
**جواب فعالیتهای درس ۵ علوم چهارم**
**فعالیت اول: سنگها**
در این فعالیت، شما با انواع سنگها آشنا میشوید. سعی کنید چند سنگ از اطراف خود پیدا کنید. آنها را با دقت نگاه کنید. به رنگ، شکل، اندازه و زبری یا صافی سطح آنها توجه کنید. میتوانید با کمک یک ذرهبین، سنگها را از نزدیک ببینید. سنگها با هم فرق دارند. بعضی از آنها تیره و بعضی روشن هستند. بعضی سخت و بعضی نرمترند. این تفاوتها به دلیل چگونگی تشکیل شدن آنهاست.
**فعالیت دوم: کجا از سنگ استفاده میکنیم؟**
به اطراف خود نگاه کنید. سنگها در جاهای زیادی استفاده میشوند. مثلاً در ساختن خانه، پل، خیابان و حتی بعضی از وسایل خانه. در کلاس یا خانه بگردید و چیزهایی که از سنگ ساخته شدهاند را پیدا کنید و نام ببرید. مثلاً موزاییک کف خانه، سنگ روی دیوار یا مجسمههای سنگی. انسان از زمانهای قدیم از سنگ برای ساختن چیزهای مختلف استفاده میکرده است.
**فعالیت سوم: سنگها از چه چیزی درست شدهاند؟**
یک سنگ را بردارید و با دقت به آن نگاه کنید. ممکن است ذرات ریز و درشتی در آن ببینید. این ذرات، مواد معدنی هستند. سنگها از به هم چسبیدن این مواد معدنی درست شدهاند. مواد معدنی مختلف، رنگها و شکلهای گوناگونی دارند. به همین دلیل است که سنگها این همه با هم فرق دارند.
**فعالیت چهارم: تغییر سنگها**
سنگها همیشه به یک شکل نمیمانند. آنها در اثر گرما، سرما، باران و باد به تدریج خرد شده و تغییر میکنند. این کار سالها طول میکشد. برای اینکه این موضوع را بهتر بفهمید، یک فعالیت ساده انجام دهید. یک تکه یخ را در یک ظرف پلاستیکی بگذارید و آن را گرم کنید. ببینید چگونه از شکل جامد به مایع تبدیل میشود. سنگها هم در اثر عواملی مانند آب و هوا به ذرات ریزتری تبدیل میشوند.
**فعالیت پنجم: خاک چگونه به وجود میآید؟**
خاک از خرد شدن سنگها در طول زمان درست میشود. وقتی سنگها بر اثر باد و باران میشکنند و ریز میشوند، به خاک تبدیل میگردند. سپس موجودات زنده کوچک در آن زندگی میکنند و مواد جدیدی به آن اضافه میکنند. این کار آنقدر ادامه پیدا میکند تا خاک حاصلخیز به وجود بیاید. خاک برای رشد گیاهان بسیار مهم است.
**فصل ششم: سنگها**
**فعالیت صفحه ۴۶: سنگها از چه موادی ساخته شدهاند؟**
برای این فعالیت به چند نمونه سنگ مختلف نیاز دارید. با دقت به سنگها نگاه کنید. ممکن است ذرات ریز یا درشتی در آنها ببینید که رنگها و جنسهای متفاوتی دارند. این ذرات، مواد معدنی مختلف هستند. سنگها از به هم چسبیدن این مواد معدنی گوناگون به وجود میآیند.
**فعالیت صفحه ۴۷: آیا سنگها در آب حل میشوند؟**
یک تکه سنگ کوچک بردارید و آن را در یک لیوان آب بیندازید. بعد از چند دقیقه، سنگ را از آب خارج کنید. میبینید که اندازه سنگ تغییر نکرده است. این آزمایش نشان میدهد که سنگها معمولاً در آب حل نمیشوند.
**فعالیت صفحه ۴۸: سنگها چه تفاوتهایی با هم دارند؟**
مشاهده کنید که سنگها از نظر رنگ، اندازه، شکل، زبری یا صافی با یکدیگر فرق دارند. بعضی از سنگها سوراخسوراخ هستند و بعضی دیگر سخت و متراکم. این تفاوتها به دلیل نوع مواد معدنی و نحوه تشکیل سنگها است.
**فعالیت صفحه ۴۹: سنگها از کجا میآیند؟**
سنگها به سه روش اصلی به وجود میآیند:
1. **سنگهای آذرین:** از سرد شدن مواد مذاب داخل زمین (ماگما) تشکیل میشوند. مانند سنگ گرانیت.
2. **سنگهای رسوبی:** از تهنشین و فشرده شدن ذرات ریز سنگها و بقایای جانداران در کف دریاها و رودخانهها درست میشوند. مانند سنگهای رستی.
3. **سنگهای دگرگونی:** سنگهایی هستند که بر اثر گرما و فشار بسیار زیاد داخل زمین، شکل اولیه خود را از دست داده و به سنگ جدیدی تبدیل شدهاند. مانند سنگ مرمر.
**فعالیت صفحه ۵۰: سنگها در زندگی ما چه کاربردهایی دارند؟**
سنگها استفادههای بسیار زیادی دارند. از آنها برای ساختن خانه، پل، خیابان و monuments (بناهای تاریخی) استفاده میشود. همچنین در صنعت، از برخی سنگها برای تولید سیمان، شیشه و حتی لوازم تزیینی بهره میبریم.
**فعالیت صفحه ۵۱: فرسایش سنگها چیست؟**
سنگها همیشه ثابت نیستند. عوامل طبیعی مانند باد، باران، یخبندان و جریان آب به مرور زمان باعث خرد شدن و تغییر شکل سنگها میشوند. به این process (فرآیند)، فرسایش گفته میشود. فرسایش در نهایت میتواند سنگهای بزرگ را به ذرات ریز و خاک تبدیل کند.
**پاسخ تمرینهای درس ۷ علوم چهارم**
**فعالیت صفحه ۵۶: سنگها از چه چیزهایی ساخته شدهاند؟**
برای این فعالیت، چند سنگ مختلف جمعآوری کن. با یک ذرهبین به آنها نگاه کن. خواهی دید که هر سنگ از دانههای ریز و درشتی تشکیل شده است. این دانهها، همان مواد معدنی هستند که در کنار هم قرار گرفتهاند و یک سنگ را به وجود آوردهاند. رنگ و جنس این دانهها در سنگهای مختلف، فرق میکند.
**فعالیت صفحه ۵۷: سنگها چه تفاوتهایی با هم دارند؟**
سنگهایی که آوردهای را با هم مقایسه کن. برخی از آنها ممکن است رنگهای تیره و برخی دیگر رنگهای روشن داشته باشند. بعضی از سنگها زبر و خشن هستند و بعضی دیگر صاف و صیقلی. حتی ممکن است بعضی از سنگها درخشندگی خاصی داشته باشند. این تفاوتها به دلیل نوع مواد معدنی و نحوه تشکیل شدن سنگها است.
**فعالیت صفحه ۵۸: سنگها چگونه به وجود میآیند؟**
سنگها به روشهای مختلفی تشکیل میشوند:
1. بعضی از سنگها از سرد شدن مواد مذاب درون زمین یا روی سطح آن به وجود میآیند. به این سنگها، **سنگهای آذرین** میگویند.
2. بعضی دیگر از سنگها از به هم چسبیدن ذرات ریز سنگها، خاک و شن در کف رودخانه یا دریا تشکیل میشوند. به این نوع، **سنگهای رسوبی** گفته میشود.
3. دستهای از سنگها هم بر اثر گرمای زیاد و فشار بسیار قوی درون زمین، تغییر شکل میدهند و به سنگهای جدیدی تبدیل میشوند. این سنگها را **سنگهای دگرگونی** مینامند.
**فعالیت صفحه ۵۹: سنگها در زندگی ما چه فایدههایی دارند؟**
سنگها کاربردهای بسیار زیادی در زندگی روزمره ما دارند. از سنگها برای ساختن خانه، پل، دیوار و بسیاری از سازههای دیگر استفاده میشود. موزاییک و کفپوش بسیاری از ساختمانها نیز از سنگ ساخته شده است. برخی از سنگها مانند نمک و گچ، به طور مستقیم مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین، از بعضی سنگها برای تزیین و زیباسازی فضا استفاده میکنیم.
**فعالیت صفحه ۶۰: فرسایش سنگها چیست؟**
اگر به دقت به سنگهای کنار رودخانه یا پای کوه نگاه کنی، متوجه میشوی که بسیاری از آنها شکسته، ترک خورده یا گرد شدهاند. عوامل طبیعی مانند باد، باران، یخبندان و جریان آب به مرور زمان روی سنگها اثر میگذارند و آنها را خرد و کوچک میکنند. به این process، **فرسایش** میگویند. فرسایش باعث میشود سنگهای بزرگ به تدریج به سنگهای ریزتر و در نهایت به خاک تبدیل شوند.
**فصل هشتم: سنگها**
**فعالیت اول: سنگها از کجا میآیند؟**
سنگها در جاهای مختلفی مانند کوهها، کف رودخانهها، بیابانها و ساحل دریاها پیدا میشوند. ما میتوانیم با توجه به محل پیدا کردن سنگ، دربارهی چگونگی تشکیل آن حدس بزنیم.
**فعالیت دوم: سنگها چه شکلی هستند؟**
سنگها از نظر رنگ، جنس، زبری یا صافی، اندازه و سختی با هم فرق دارند. بعضی از سنگها سوراخدار هستند و برخی دیگر لایهلایه به نظر میرسند.
**فعالیت سوم: سنگها از چه ساخته شدهاند؟**
اگر به دقت به یک سنگ نگاه کنیم، میبینیم که از دانههای ریز و درشتی تشکیل شده است. این دانهها در کنار هم چسبیدهاند و سنگ را به وجود آوردهاند. به این دانهها «ذره» یا «دانهی سنگ» میگویند.
**فعالیت چهارم: سنگها چگونه به وجود میآیند؟**
سنگها به سه روش اصلی تشکیل میشوند:
1. **سنگهای آذرین:** این سنگها از سرد شدن مواد مذاب درون زمین (ماگما) به وجود میآیند. مانند سنگِ گرانیت.
2. **سنگهای رسوبی:** این سنگها از تهنشین شدن و فشرده شدن ذرات ریز سنگها و خاک در کف دریاها و رودخانهها طی سالیان طولانی ساخته میشوند. آنها معمولاً لایهلایه هستند. مانند سنگهای رستی.
3. **سنگهای دگرگونی:** این سنگها در اثر گرما و فشار بسیار زیاد درون زمین، از تغییر شکل سنگهای قبلی به وجود میآیند. مانند سنگمرمر که از دگرگونی سنگ آهک ایجاد میشود.
**فعالیت پنجم: سنگها چه فایدهای دارند؟**
ما از سنگها استفادههای زیادی میبریم، مثلاً:
* در ساختمانسازی (برای ساختن سد، پل و خانه)
* در صنعت (برای تولید سیمان و شیشه)
* برای تهیهی وسایل تزیینی و زیورآلات
* بعضی سنگها نیز معادن مهمی هستند که از آنها مواد ارزشمندی مانند آهن، مس و طلا استخراج میشود.
**فعالیت ششم: فرسایش سنگها چیست؟**
سنگها همیشه ثابت نیستند و در طبیعت به مرور زمان تغییر میکنند. عوامل طبیعی مانند باد، باران، یخزدگی و جریان آب، باعث خرد و ساییده شدن سنگها میشوند. به این فرآیند «فرسایش» میگویند. فرسایش کمک میکند تا خاک جدید برای کشاورزی تشکیل شود.
حتماً! در ادامه، پاسخ فعالیتهای درس ۹ علوم چهارم دبستان (بدن ما ۲) را به زبانی ساده و بازنویسی شده میآوریم.
—
**فعالیت صفحه ۷۶: حس بینایی**
* **فعالیت ۱:** وقتی که یکی از چشمان خود را میبندیم، انجام کارهایی مثل ریختن آب در لیوان یا گذاشتن در خودکار برایمان سختتر میشود. این اتفاق به این دلیل میافتد که با یک چشم، درست نمیتوانیم فاصله اجسام را از خودمان تشخیص دهیم. استفاده از هر دو چشم به ما کمک میکند تا عمق و فاصله اجسام را به خوبی ببینیم و کارهایمان را با دقت بیشتری انجام دهیم.
**فعالیت صفحه ۷۷: حس بویایی**
* **فعالیت ۱:** وقتی که بینی خود را میگیریم، مزه مواد غذایی را به خوبی متوجه نمیشویم. برای مثال، مزه سیب زمینی و پیاز برایمان تقریباً یکسان به نظر میرسد. این آزمایش نشان میدهد که حس بویایی و چشایی ما به هم وابسته هستند و برای تشخیص بهتر طعم غذاها به هر دو حس نیاز داریم.
**فعالیت صفحه ۷۸: حس چشایی**
* **فعالیت ۱:** روی زبان ما قسمتهای مختلفی وجود دارد که هر کدام مزههای خاصی را بهتر حس میکنند.
* نوک زبان: مزههای **شیرین** را بهتر تشخیص میدهد.
* کنارههای زبان: مزههای **ترش** را بهتر حس میکند.
* پشت زبان: مزههای **تلخ** را بهتر درک میکند.
* تقریباً همه قسمتهای زبان میتوانند مزه **شور** را تشخیص دهند.
**فعالیت صفحه ۷۹: حس لامسه**
* **فعالیت ۱:** وقتی با چشمان بسته و تنها با لمس کردن، اجسام مختلف را بررسی میکنیم، میتوانیم ویژگیهای آنها مانند زبری، نرمی، صافی، گرمی یا سردی را تشخیص دهیم. پوست بدن ما این توانایی را دارد که این ویژگیها را حس کند.
**فعالیت صفحه ۸۰: مراقبت از حسها**
* **فعالیت ۱: بینایی:** برای مراقبت از چشمهایمان باید:
* هنگام مطالعه نور کافی و مناسب داشته باشیم.
* کتاب را با فاصله مناسب از چشمهایمان بخوانیم.
* زیاد به صفحه تلویزیون، تلفن همراه یا تبلت خیره نشویم.
* اگر چیزی به چشممان رفت، آن را نمالیم.
* **فعالیت ۲: شنوایی:** برای مراقبت از گوشهایمان باید:
* صداهای بسیار بلند به گوشمان نرسد.
* داخل گوشمان را با چیزی تمیز نکنیم.
* اگر گوشمان درد گرفت، به پزشک مراجعه کنیم.
* **فعالیت ۳: بویایی:** برای مراقبت از بینیمان باید:
* اجسام بویدار را خیلی نزدیک بینی نبریم.
* هوای اتاق را همیشه تازه و تمیز نگه داریم.
* **فعالیت ۴: چشایی:** برای مراقبت از زبانمان باید:
* غذای داغ نخوریم.
* قبل از خوردن میوه و سبزیجات، آنها را خوب بشوییم.
* **فعالیت ۵: لامسه:** برای مراقبت از پوستمان باید:
* از تماس با اجسام داغ، تیز و خطرناک خودداری کنیم.
* پوست بدن خود را همیشه تمیز نگه داریم.
**فصل دهم: سنگها**
**فعالیت اول: سنگها از چه موادی ساخته شدهاند؟**
برای این فعالیت، به یک سنگ، یک عدسی (ذرهبین) و یک لیوان آب نیاز دارید.
1. سنگ را با دقت و با کمک عدسی نگاه کنید. چه چیزهایی روی آن میبینید؟ آیا رنگها یا مواد درخشندهای در آن وجود دارد؟ اینها مواد معدنی هستند که سنگ از آنها ساخته شده است.
2. سنگ را در لیوان آب بیندازید. آیا حبابهای کوچکی از آن بیرون میآید؟ این حبابها نشان میدهند که ممکن است هوا داخل سنگ باشد.
**فعالیت دوم: مقایسهی سنگها**
در این بخش، چند سنگ مختلف را با هم مقایسه میکنیم.
* به رنگ، شکل، اندازه و زبری یا صافی سطح سنگها دقت کنید.
* سنگها را به هم بکشید. کدام یک سختتر است؟
* به سنگها ضربهی آرامی بزنید و به صدای آنها گوش دهید.
* با توجه به این مشاهدات، میتوانید سنگها را در گروههای مختلف دستهبندی کنید.
**فعالیت سوم: سنگها چگونه تغییر میکنند؟**
این فعالیت نشان میدهد که سنگها همیشه ثابت نیستند.
1. یک تکه سنگ آهک را بردارید و روی آن چند قطره سرکه بچکانید. چه اتفاقی میافتد؟ احتمالاً کف میکند. این نشان میدهد که سنگ در اثر تماس با مواد دیگر میتواند تغییر کند.
2. سنگها همچنین در اثر نیروهای طبیعی مانند باد، باران و یخزدگی خرد و کوچک میشوند.
**فعالیت چهارم: استفادهی ما از سنگها**
به اطراف خود نگاه کنید. سنگها و مواد معدنی در بسیاری از چیزهایی که هر روز استفاده میکنیم وجود دارند.
* ساختمانها و پلها
* وسایل آشپزخانه مانند قابلمه و بشقاب
* نمک خوراکی
* مداد رنگی و گچ
* جواهرات و زیورآلات
**نتیجهگیری:**
سنگها از مواد معدنی مختلفی ساخته شدهاند. آنها در رنگها، شکلها و اندازههای گوناگونی وجود دارند و هر کدام ویژگیهای منحصر به فردی دارند. سنگها در اثر عوامل طبیعی میشکنند و تغییر میکنند. ما در زندگی روزمره از سنگها و مواد معدنی به شکلهای مختلف استفاده میکنیم و آنها برای ما بسیار مفید هستند.
**فصل یازدهم: گوناگونی جانوران**
**فعالیت اول: جانوران چگونه حرکت میکنند؟**
* **پرنده:** با استفاده از بالهایش در هوا پرواز میکند.
* **مورچه:** با کمک شش پای بندبندش روی زمین راه میرود.
* **ماهی:** با حرکت دادن دم و بالههایش در آب شنا میکند.
* **کرم خاکی:** با انقباض و کشیدن بدنش به آرامی روی زمین میخزد.
**فعالیت دوم: بدن جانوران چه پوششی دارد؟**
* **گوسفند:** بدنش از **پشم** پوشیده شده است.
* **خزندگان مانند مار:** پوستی **پولکدار** دارند.
* **مرغ:** بدنش را **پر** فراگرفته است.
* **پستاندارانی مانند گربه:** پوستشان با **مو** پوشیده شده است.
**فعالیت سوم: جانوران چه میخورند؟**
* **گوسفند و گاو:** فقط گیاهان میخورند (**گیاهخوار**).
* **شیر و پلنگ:** فقط گوشت سایر جانوران را میخورند (**گوشتخوار**).
* **خرس و انسان:** هم گیاه و هم گوشت میخورند (**همهچیزخوار**).
**فعالیت چهارم: چرخه زندگی پروانه**
تخم → کرم (لاروا) → شفیره → پروانه بالغ
توضیح: پروانه زندگی خود را به صورت یک تخم بسیار کوچک شروع میکند. از تخم، یک کرم (لاروا) بیرون میآید که بسیار غذا میخورد و رشد میکند. سپس به دور خود پیله میتند و به مرحله شفیره تبدیل میشود. در داخل پیله، بدن کرم به طور کامل تغییر میکند و در نهایت یک پروانه زیبا و بالغ از پیله خارج میشود.
**فعالیت پنجم: جانوران چگونه از خود محافظت میکنند؟**
* **جوجهتیغی:** خود را به شکل یک توپ خاردار درمیآورد.
* **مار:** از نیش زهرآلود خود استفاده میکند.
* **حلزون:** وقتی احساس خطر کند، درون پوسته سخت خود پنهان میشود.
* **آفتابپرست:** میتواند رنگ بدنش را مانند محیط اطراف تغییر دهد تا دیده نشود.
**نکته مهم:**
جانوران از نظر شکل بدن، نوع خوراک، روش حرکت و شیوه محافظت از خود با یکدیگر تفاوتهای زیادی دارند. این تفاوتها به آنها کمک میکند تا در محیطهای گوناگون زندگی کنند و زنده بمانند.
پاسخ تمرینهای درس دوازدهم علوم کلاس چهارم
**فعالیت اول: جانوران چگونه رشد میکنند؟**
* بیشتر جانوران از طریق به دنیا آوردن بچه به وجود میآیند. این جانوران ابتدا در بدن مادر رشد میکنند و سپس به دنیا میآیند. پس از تولد، با خوردن غذا بزرگ شده و تغییر میکنند.
* بعضی از جانوران مانند پرندگان و خزندگان از تخم بیرون میآیند. جوجه یا نوزاد پس از بیرون آمدن از تخم، رشد کرده و بزرگ میشود.
**فعالیت دوم: دگردیسی چیست؟**
دگردیسی یعنی تغییر شکل در حین رشد. بعضی از جانوران وقتی به دنیا میآیند، شکل والدین خود را ندارند و در طول رشد، شکل بدنشان کاملاً عوض میشود.
* **کرم ابریشم:** این جانور ابتدا به صورت کرم (لارو) است، سپس به شفیره تبدیل میشود و در پایان، پروانه میشود.
* **قورباغه:** نوزاد قورباغه (بچه قورباغه) در آب زندگی میکند و باله و آبشش دارد. کمکم دمش کوچک میشود، پا درمیآورد و به قورباغه کامل تبدیل میشود که در خشکی زندگی میکند.
**فعالیت سوم: گیاهان چگونه رشد میکنند؟**
* بیشتر گیاهان از دانه رشد میکنند. دانه در خاک قرار میگیرد و با داشتن رطوبت، هوا و گرمای کافی، جوانه میزند. سپس گیاه کوچکی از آن بیرون میآید که به آن نهال میگویند. نهال کمکم رشد کرده و به یک گیاه کامل تبدیل میشود.
* بعضی از گیاهان نیز از راههای دیگری مانند قلمه زدن یا استفاده از پیاز رشد میکنند.
پاسخ فعالیتهای درس سیزدهم علوم کلاس چهارم
**فعالیت اول: مشاهده کنید**
– در این فعالیت از شما خواسته شده تا به محیط اطراف خود دقت کنید و موجودات زنده و غیرزنده را شناسایی و فهرست کنید.
– یک موجود زنده، مانند یک گلدان گل، نیاز به غذا، آب و هوا دارد و رشد میکند.
– یک شیء غیرزنده، مانند یک میز، به این چیزها نیاز ندارد و رشد نمیکند.
**فعالیت دوم: آزمایش کنید**
– این آزمایش نشان میدهد که گیاهان برای رشد به نور خورشید نیاز دارند.
– اگر یک گیاه در جایی تاریک قرار بگیرد، رشد آن کم میشود یا حتی متوقف میشود.
– گیاهی که در نور کافی است، سالمتر است و بهتر رشد میکند.
**فعالیت سوم: فکر کنید**
– در این بخش باید دربارهٔ تفاوتهای اصلی بین جانوران و گیاهان فکر کنید.
– یک تفاوت مهم این است که بیشتر گیاهان در یک جا ثابت هستند، اما بیشتر جانوران میتوانند حرکت کنند.
– همچنین گیاهان غذای خود را از طریق خاک و نور خورشید میسازند، در حالی که جانوران غذا میخورند.
**فعالیت چهارم: جمعآوری اطلاعات**
– شما باید اطلاعاتی دربارهٔ یک حیوان یا گیاه خاص جمعآوری کنید.
– برای مثال، میتوانید در مورد کاکتوس تحقیق کنید و بنویسید که چگونه با زندگی در بیابان سازگار شده است.
– یا میتوانید در مورد خرگوش اطلاعات جمع کنید و بنویسید چه میخورد و کجا زندگی میکند.